قضيّه میرزا کوچک خان و نهضت جنگل که یکی از بزرگترین نهضت‌های تاریخ معاصر ایران است و بعد از نهضت امام خمینی(ره) که نهضتی پانزده ساله بود، هفت سال ادامه داشت، حاوی درس ها و نکات ارزشمندی برای نسل امروز بخصوص در بخش های سیاسی و اجتماعی است که در ادامه به برخی پرداخته شده است:
یک: امید به آینده و احساس مسئولیت برای اصلاح جامعه
در زمان شکل گیری نهضت جنگل، فضای دهشتناكی در جامعه وجود دارد: اولاً، اشغال بخش عمده سرزمین ایران توسط بیگانگان و به مخاطره افتادن استقلال كشور؛ ثانیاً، بی ثباتی سیاسی و عدم وجود دولتمردان لایق و مستقل و سقوط پی در پی دولتها، و ثالثاً، اوضاع نابسامان اقتصادی و فقر گسترده. در چنین فضایی، میرزا کوچک خان نه تنها ناامید نشده بلکه احساس مسئولیت نموده و برای اصلاح به پا برمیخیزد. او روحانی مبارزی بود كه در دوران غربت، برای اسلام و اقامه دین در مقابله با بیگانگان و متجاوزان قیام كرد. میرزا از لحاظ فقهی و علمی بزرگ بود و میتوانست عافیت طلبی نماید، اما در مقابل ظلم و ستم و استقلال به تاراج رفته کشور، سکوت ننمود و از پا ننشست.
امروز به لطف الهی و با مجاهدت های فراوان پس از پیروزی انقلاب و برپایی نظام جمهوری اسلامی، فضای جامعه به مراتب متفاوت از دوره میرزا کوچک خان است و افق های روشن پیش روی کشور هست. از اینرو، نباید موانع و سختی های راه ما را خسته کند و خدای ناکرده از پا بیاندازد. امروز نیز وظیفه هر انسان انقلابی و مؤمن به دین و میهن هست که ناامید نشده و با احساس مسئولیت، نسبت به اصلاح امور جامعه تلاش مجاهدانه نماید.
دو: جهت گیری دينى و اعتقادى و حفظ استقلال
منشأ حركت ميرزا كوچك خان يك منشأ دينى و اعتقادى و حرکتی اسلامى و ايرانى بود. او در مقابل دو قدرت بزرگ آن روز دنیا یعنی روس‌ها و انگلیس‌ها و زیاده خواهی و تجاوزگری آنها، ایستادگی و مقاومت كرد و استعدادهای ملت ایران در مبارزه با نفوذ متجاوزان به ایران را احیا نمود. در كنار او كساني بودند كه مي‌خواستند مبارزه با دستگاه حكومتِ آن روز را با پناه بردن به روس ها دنبال کنند. اما میرزاكوچك‌خان قبول نكرد و به‌خاطر پايبندى‌اش به اسلام، مجذوب غوغاى نهضت ماركسيستى و تشكيل شوروى و هياهوی جهانی آن نشد و بطور صريح و قاطع نظريّه ماركسيستى را رد نمود و استقلال را حفظ كرد. این جهتگیری و حفظ استقلال از قدرتهای شرق و غرب نیاز امروز جریان های سیاسی کشور است. تصور اینکه راه نجات کشور، افتادن در دامن غرب یا شرق است، اشتباهی راهبردی است و استقلال کشور را به خطر خواهد انداخت.
سه: توجه به لوازم فعالیت سیاسی- اجتماعی
میرزا کوچک خان، در ابتدای نهضت، تشكیلات «اتحاد اسلام» را برای سازماندهی نیروها تشکیل داد. اتحاد اسلام، كانون اصلی رهبری و مركز ثقل تصمیم گیریهای سیاسی، اداری، اجتماعی و نظامی نهضت جنگل بود و حفظ استقلال ایران را تعقیب می كرد. بدون شک برای نظاره کردن به افق های دور و انجام کارهای بزرگ، بايد متشكل بود. کمبود کار تشکیلاتی اجتماعی سازنده و نیروسازی همچنان در جامعه انقلابی امروز دیده میشود. البته، کار تشکیلاتی خود نیازمند لوازمی هست که از مهمترین آنها برخورداری از سعه صدر است. اگرچه میرزا کوچک خان در درون تشكيلات خودشان مخالفينى داشت، در برخورد با آنها كاملاً حدود شرعى را رعايت می نمود و اهل درگيرى با نیروهای داخل نبود. همچنین، باید توجه داشت که کار تشکیلاتی و اثربخشی آن زمان بر است و سالها طول میکشد. نهضت جنگل از سال 1333 ه.ق آغاز شد و حدود هفت سال ادامه داشت اما آن مقطعی که بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بحث جمهوری خواهی میرزا و نهضت جنگل در آن مطرح شده است، مربوط به یک سال و نیم آخر است.
کسب آمادگی برای حرکت اجتماعی از لوازم موفقیت است. میرزا کوچک خان در سنین جوانی و پیش از پایهگذاری نهضت جنگل، در عرصههای سیاسی از جمله در قیام بعد از انقلاب مشروطه در سنه 1326 هجری قمری در گیلان بر ضد محمد علیشاه و پس از آن در دوره تبعید در تهران مبارزاتی را تجربه نموده بود.
از دیگر لوازم مهم فعالیت سیاسی- اجتماعی، بخصوص در جهان امروز، توجه به رسانه است. تأسیس روزنامه جنگل نشان میدهد که میرزا کوچک خان، از اهمیت مقوله تبیین و رسانه غافل نبود.
چهار: مراقبت از نفوذ دشمن
متاسفانه یکی از مهمترین دلایل شکست قیام جنگل، وجود عوامل نفوذی دشمنان بود که موجبات شكست ایشان را فراهم آوردند. امروز نیز یکی از ریشه های ایجاد یا باقی ماندن چالش ها در کشور و حل نشدن آنها وجود مسئله نفوذ در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها است که در سال های گذشته، بارها مورد تأکید رهبری معظم انقلاب قرا گرفته است و باید همواره مورد توجه قرار گیرد.
پنج: توجه به حضور مردم
یکی از مشخصات قیام میرزا کوچک خان، صبغه مردمى كار اوست که از این جهت در مقایسه با كارهای ديگرى كه هم‌زمان در آن دوره اتّفاق افتاده، در سرتاسر ايران، نظير ندارد. او از جمله کسانی است که برای نخستین بار سخن از جمهوریت حكومت به میان آورد. امروز نیز، بدون حضور مردم در میدان های مختلف، امکان تحقق اهداف و رسیدن به قله ها وجود ندارد.
شش: اعتقاد به اسلام، برخورداری از اخلاص و اندیشه و روحیه انقلابی
میرزا کوچک خان دارای ویژگی های مهمی است که او را بعنوان یک الگو معرفی می کند. او بطور کامل معتقد به اسلام و مجتنب از محرمات دینی بود. اخلاص از دیگر ویژگی های میرزا است. در طول تاریخ، قیامهای زیادی رخ داده است که امروز نامی از بسیاری از آنها باقی نمانده یا لااقل به نیکی از آنها یاد نمیشود. یکی از دلایلی که پس از صد سال از شهادت این مرد بزرگ و بهرغم تلاش دشمنان اسلام و ایران و استقلال و آزادی این سرزمین، نام او سربلند باقی مانده و اسمش سر زبانها است، اخلاص اوست. از ویژگیهای مهم میرزا کوچک خان، برخورداری از اندیشه و روحیه انقلابی است. حركت میرزا کوچک پر از شور و شعور بود. راهگشای بسیاری از مشکلات کشور در شرایط کنونی جامعه نیز مجهز شدن به همین ویژگیها یعنی اعتقاد به اسلام، عمل خالصانه و اندیشه و روحیه انقلابی است.
